„Najgoręcej od 1779 roku”, „Susza stulecia niszczy Australię”, „Rachunek za podgrzanie Ziemi”, „Cieplej, cieplej, wyginiemy...”, „Ziemia się gotuje” to tylko niektóre z nagłówków, które ukazały się w ciągu ostatnich lat w polskich czasopismach. Katastroficzne wizje wpływu człowieka na procesy zachodzące w ziemskiej atmosferze, stanowią jeden z przewodnich, niezwykle poczytnych tematów w prasie. Uzyskujemy informacje na temat kurczących się lodowców w Himalajach, lodów Antarktydy i Grenlandii, ginących gatunkach zwierząt, ekstremalnych zjawisk pogodowych, masowych migracji ludzi, rozprzestrzenianiu się chorób tropikalnych. Zmiany klimatu i ich wpływ na ekosystemy budzą wiele kontrowersji i są poddawane szczegółowym analizom. Od ponad 200. lat prowadzone są regularne pomiary oraz obserwacje meteorologiczne. Naukowcy, na podstawie na przykład analizy grubości słoi drzew, pyłków i nasion zawartych w osadach jeziornych czy też związków znajdujących się w rdzeniach lodowych Antarktydy lub Grenlandii potrafią określić jaki był klimat tysiące lat temu. Choć nauka niezwykle się rozwinęła, to i tak przed ludzkością stoi nadal wiele trudnych do rozwiązania kwestii: Czym są zmiany klimatu? Czy, a jeśli tak to w jakim stopniu za obserwowane zmiany odpowiedzialny jest człowiek? Czy powinniśmy podejmować działania, żeby przeciwdziałać zmianom klimatycznym? Czy zmiany klimatyczne należy zaliczyć do problemów etycznych? Niniejsza praca stanowi próbę odpowiedzi na powyższe pytania. Bez wątpienia zmiany klimatu należą do najważniejszych i bardzo trudnych do oceny wyzwań przed jakimi staje ludzkość w XXI wieku. Klimat w historii istnienia planety zmieniał się wielokrotnie. Okresy chłodu przeplatały się z epokami, w których temperatura była wyższa od obecnej. Zmiany klimatu nie powinny niepokoić, zastanawiające jest natomiast tempo obserwowanych procesów. Stanowi ono problem globalny, dotyczący w mniejszym lub większym stopniu każdego człowieka. Szybkość zachodzących zmian może stać się zagrożeniem dla całej ludzkości. O znaczeniu zmian klimatycznych świadczy fakt uznania ich przez poprzedniego Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych Ban Ki-monna’a za najważniejsze wyzwanie przed jakim staje ludzkość w czasach pokojowych. Zmiany klimatu są tematem prac wielu naukowców. Klimatolodzy pracują nad tym jak bardzo klimat się zmieniał, jak kształtuje się obecnie oraz jak może wyglądać w przyszłości. Informacji o istniejących i prognozowanych skutkach tych zmian w ekosystemach, populacjach poszczególnych gatunków dostarczają nam biolodzy. Politycy skupiają się na efektywnym pakiecie energetyczno-klimatycznym. Istotnym elementem jest także zmobilizowanie społeczeństw do podjęcia jak najszybszych kroków na rzecz ochrony klimatu. Wśród tak licznej grupy badaczy znajduje się również przestrzeń dla filozofów moralności, gdyż zmiany klimatyczne mogą stwarzać wiele problemów etycznych. Zagadnienie zmian klimatycznych, jeśli ma być rozpatrywane wieloaspektowo, musi być także ujęte w perspektywie filozoficzno-etycznej. Obecnie ośrodkami naukowymi zaangażowanymi w kwestie konstytuowania się nowej dyscypliny jaką jest etyka klimatyczna (ang. climate ethics) bądź etyka zmian klimatu (ang. climate change ethiscs) są m.in.: The University of Oxford, The University of Cambridge i The University of Washington. Etyka klimatyczna zajmuje się określoną kategorią działań ludzkich, jednak wymaga kontaktu z innymi dyscyplinami. Należy ona do etyk podejmujących problemy globalne i społeczne. Zmiany klimatyczne stanowią jej rdzeń. Integralną część jej rozważań stanowi odpowiedzialność za świat, w którym żyjemy. Celem pracy jest ukazanie czynników warunkujących klimat na kuli ziemskiej, przeprowadzenie etycznej analizy dokumentów prawnych oraz problemów etycznych dotyczących kryzysu klimatycznego. Autorka uważa, że odwołanie się do wartości i norm etycznych może przyczynić się do lepszego zrozumienia konieczności ochrony nie tylko klimatu, ale całego środowiska naturalnego. Podejmowany w pracy kryzys klimatyczny jest kryzysem globalnym, totalnym i społecznym. Kryzys ten ma charakter globalny, gdyż dotyczy całej biosfery, a nie tylko niektórych ekosystemów. Jest on również kryzysem totalnym, ponieważ dotyka każdej sfery życia człowieka. O społecznym wymiarze kryzysu świadczy wynikający z niego stan napięcia i zagrożenia. Symptomy kryzysu mogą wzbudzać strach, lęk i niepokój. W pracy zostaną wykorzystane materiały traktujące o przyczynach zmian klimatycznych, akty prawne, deklaracje oraz dokumenty sformułowane przez organizacje działające na rzecz ochrony klimatu, a także inne opracowania. Źródłowy materiał pracy stanowią dokumenty będące następstwem ważkich wydarzeń międzynarodowych w zakresie ochrony środowiska. Należy do nich zaliczyć: raport Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych U Thanta „Człowiek i jego środowisko”, Deklarację Sztokholmską, Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, Konwencję wiedeńską o ochronie warstwy ozonowej, raport Światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju „Nasza wspólna przyszłość”, Ramową konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz Protokół z Kioto. Tematyka etycznych aspektów zmian klimatycznych podejmowana jest w głównej mierze przez zagranicznych autorów, dlatego też w pracy znajdą się odwołania do źródeł anglojęzycznych. Zgodnie z nomenklaturą zaproponowaną przez Międzynarodową Unię Chemii Czystej i Stosowanej (ang. International Union of Pure and Applied Chemistry IUPAC) i przyjętą przez Komisję Nazewnictwa Polskiego Towarzystwa Chemicznego w pracy będzie stosowana nazwa systematyczna ditlenek węgla. Wyłącznie w oryginalnych cytowaniach autorów pojawi się określenie dwutlenek węgla. Rozdział pierwszy pracy ma charakter teoretyczny i stanowi próbę ukazania wielości czynników rzutujących na zmiany klimatyczne. Zostanie w nim wprowadzone rozróżnienie na antropogeniczne i naturalne emisje gazów cieplarnianych. Rozdział drugi pracy ma charakter historyczny i stanowi wprowadzenie w prawny aspekt zmian klimatycznych. Omówione zostaną w nim najważniejsze akty prawne oraz wydarzenia międzynarodowe związane z kształtowaniem się międzynarodowego prawa ochrony środowiska i klimatu. Przedstawione zostaną główne zasady Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu i Protokołu z Kioto oraz wynikające z nich zobowiązania. Ukazane zostaną sukcesy oraz niepowodzenia w międzynarodowej polityce klimatycznej. Ostatni podrozdział będzie dotyczył etycznej analizy przedstawionych w niniejszym rozdziale dokumentów. Trzeci rozdział będzie zawierał opis stanu badań na gruncie etyki klimatycznej. Zostaną przedstawieni filozofowie moralności, którzy w swoich pracach podejmują kwestie zmian klimatycznych. Naukowcy w publikacjach poszukują odpowiedzi na takie pytania, jak: Co powinniśmy zrobić z problemem globalnego ocieplenia? Czy mamy obowiązek podejmowania działań, a jeśli tak to jakich? Kto jest za co odpowiedzialny? Jakie jest kryterium prawidłowego działania? Sformułowane pytania nakreślają przestrzeń do filozoficznych analiz oraz ukazują potrzebę rewizji norm bądź zasad postępowania, koncentrujących się wokół obszaru zmian klimatycznych. Główne źródło informacji przy formułowaniu wniosków przez badaczy stanowią dane zawarte w Raportach Oceniających Międzyrządowego Zespołu do spraw Zmian Klimatu (ang. Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC). Z tego też powodu w pracy zostaną przedstawione dane oraz konkluzje z piątego Raportu Syntetycznego z 2014 roku (ang. Fifth Assessment Report). W ostatnim rozdziale przeprowadzona zostanie etyczna analiza zagrożeń spowodowanych zmianami klimatycznymi. Globalne ocieplenie stanowi nowe wyzwanie dla obecnych instytucji i systemów społecznych. Posługując się modelami klimatycznymi możemy prognozować jak zmiany klimatyczne będą wyglądały na określonych obszarach oraz wskazać rejony, które zostaną najbardziej poszkodowane. Nie jesteśmy jednak w stanie przewidzieć jak zachowają się ludzie, którzy stracą swoje domostwa na skutek ekstremalnych zjawisk pogodowych, czy nie dojdzie tam do konfliktów, masowych migracji, zagrożeń zdrowotnych. W rozdziale zostanie poruszona kwestia stopnia odpowiedzialności poszczególnych państw za zmiany klimatyczne oraz próba określenia momentu, w którym miały one świadomość szkodliwości nadmiernych emisji gazów cieplarnianych. Rozdział będzie zawierał również propozycje alokacji przyszłych emisji oraz ich uzasadnienia. Zostaną przedstawione ekonomiczne koszty mitygacji i adaptacji do zmian klimatycznych oraz sugestie, które mogą okazać się pomocne w przezwyciężeniu kryzysu klimatycznego.